Αγαπητοί αναγνώστες,
Την
Κυριακή, 3 Φεβρουαρίου 2013, είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα “Εποχή” άρθρο μου
με θέμα το εφηβικό θέατρο και δύο επιλεγμένες καλλιτεχνικές παραγωγές, εκ των
οποίων η μία ήταν σε σκηνοθεσία της Σοφίας Βγενοπούλου στην Στέγη Γραμμάτων και
Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση και η άλλη σε σκηνοθεσία της Τζωρτζίνας Κακουδάκη
στο Θέατρο του Νέου Κόσμου. Το άρθρο, μαζί με δύο σύντομες συνεντεύξεις με τις
σκηνοθέτιδες, είναι προσπελάσιμο στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.epohi.gr/portal/politismos/theatro/11928-2013-02-04-14-46-39
Κατά την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο, και οι δύο σκηνοθέτιδες
αποφάσισαν να παραμείνουν στους ίδιους, οικείους για εκείνες, θεατρικούς χώρους
για να δημιουργήσουν εκ νέου παραστάσεις εφηβικού θεάτρου. Η Σοφία Βγενοπούλου
μαζί με την ομάδα της Grasshoper ανέβασε το θεατρικό έργο του
Λένου Χρηστίδη “Το τρένο”, το οποίο πρόκειται να κατέβει την ερχόμενη Κυριακή,
των Βαϊων, 13 Απριλίου, μία παράσταση που ωστόσο δεν βρήκα την ευκαιρία να
παρακολουθήσω. Για ακόμη μια φορά, το κλείσιμο αυτό συνδυάζεται με το 4ο Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου στην Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και
Τεχνών, το οποίο θα ξεκινήσει την ερχόμενη Παρασκευή 11 Απριλίου και θα λήξει
την ίδια μέρα με την τελευταία παράσταση του “Τρένου”. Περισσότερες πληροφορίες
εδώ: http://www.sgt.gr/gr
Παράλληλα,
η αεικίνητη και αειθαλής Τζωρτζίνα Κακουδάκη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται
στο σχετικό δελτίο τύπου της νεανικής αλλά και ιδιαιτέρως δραστήριας και
ταλαντούχας ομάδας 4Frontal, κλείνει έναν κύκλο, μια τριλογία σκηνοθεσιών εφηβικού θεάτρου με θέμα την
ουτοπία και συνοδοιπόρο την συγκεκριμένη θεατρική ομάδα. Οι παραστάσεις για το
ευρύ κοινό, γίνονται στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, ενώ παράλληλα κατόπιν
συνεννόησης οργανώνονται παραστάσεις σε σχολεία ή και εκτός αυτών με την
συνδρομή της Ηρώς Ποταμούση, της θεατροπαιδαγωγού της ομάδας που με σπουδές
στην Αγγλία πάνω στο θέμα του θεάτρου ως κοινωνική παρέμβαση σχεδίασε και
υλοποίησε μέχρι τώρα όλα τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα για την τριλογία.
Για το τρέχον έτος, η Τζωρτζίνα επέλεξε περιέργως πώς να ασχοληθεί
με τον Φάουστ του Γκαίτε, ένα έργο που δίνει μια μνημειώδη θεατρική μορφή στο
δράμα του αναγεννησιακού ανθρώπου, που μετά την αποτυχία των αλχημιστών και των
μαγισσών του Μεσαίωνα να βρουν το ελιξίριο της ζωής, βίωσε εκ νέου την ίδια
ουσιαστικά αποτυχία όταν αποδείχτηκε ανεπαρκής να προσεγγίσει τον ίδιο στόχο
στην ουσία μέσα από την γνώση της φύσης, τις θετικές επιστήμες, όταν έφτασε
μέχρι του σημείου να αναμετρηθεί με τις μεγάλες ιδέες του Διαφωτισμού αλλά
βυθίστηκε ξανά στο σκότος, συνετρίβη λόγω της πνευματικής του ένδειας κι εν
τέλει απευθύνθηκε εκ νέου στην ουσία, ίσως, για έναν άνθρωπο, την Ζωή, τη
Νεότητα, που πέρα από αφαιρετικές έννοιες είναι όμως και υπάρξεις κι
ενσαρκώνονται στο έργο του Γκαίτε από την Μαργαρίτα, την μόνη ικανή συνθήκη για
να δοθεί εκ νέου νόημα στην ύπαρξη του Φάουστ, του άλλοτε μεγάλου δασκάλου που
όμως στα δικά του μάτια δεν έχει λόγο ύπαρξης και που τόσα χρόνια μετά
αναγνωρίζει πως βρίσκεται στο “μηδέν”, καλείται από την αρχή να βρει τα μυστικά
της ζωής και αναγνωρίζει ως ελιξίριο τον στόχο της ερωτικής κατάκτησης μιάς
νεαρής και άπειρης κοπέλας, αθώας και άσπιλης. Την ίδια όμως στιγμή που
ελκύεται από το άσπιλο κορίτσι, έχει παραδώσει την ψυχή του στον διάβολο και
αυτός θα τον βοηθήσει να την κατακτήσει.
Δεδομένης της αρχικής μας απορίας για
αυτή την επιλογή ρεπερτορίου για το εφηβικό κοινό, αλλά και βάσει της συγκυρίας
της προηγούμενης παράστασης του Μιχαήλ Μαρμαρινού στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
και φυσικά εξ αφορμής της εμπειρίας της παρακολούθησης και των δύο παραστάσεων,
ασυνείδητα έστω, απευθύναμε στην Τζωρτζίνα την εξής ερώτηση.
Ä Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι σημερινοί έφηβοι δεν θα αντιλαμβάνονταν το
μεγαλείο του στίχου του Γκαίτε μέσα από την μετάφραση του Πέτρου Μάρκαρη αλλά
και την ευρηματική σκηνοθεσία και την υπέροχη εκφορά του λόγου στην παράσταση
του κυρίου Μαρμαρινού. Ομοίως το γυμνό λόγω του ταμπού που υπάρχει στην
ελληνική οικογένεια και την κοινωνία, αλλά και εξ αιτίας της ιδιαιτερότητας των
εφήβων γενικώς και την έλλειψη πνευματικής κουλτούρας θα προκαλούσε μάλλον την
θυμηδία και θα αποπροσανατόλιζε το εφηβικό κοινό. Γιατί όμως ο δικός σας Φάουστ
να είναι όντως εφηβικός; Επιτρέπει η εξιδανίκευση των καθηγητών των εφήβων, σε
συνδυασμό με το μικρό ποσοστό των ανθρώπων γενικότερα που φτάνει όντως τελικά
έως την αφαιρετική σκέψη των μεγάλων ιδεών, να ταυτιστούν με τον Φάουστ, ή αυτό
αφήνεται ίσως ως ένα δίδαγμα ζωής με το οποίο φιλοδοξείς να προικίσεις τους
σημερινούς μαθητές εσύ εκ προοιμίου, για κάτι που ως ώριμος άνθρωπος και
καλλιτέχνης έχεις ήδη βιώσει;
Πιστεύω κατ΄αρχήν ότι ο Φάουστ είναι ένα έργο κατανοητό,
έτσι όπως το έγραψε ο Γκαίτε, σε κάθε άνθρωπο, νέο ή πιο μεγάλο, ή πολύ
μεγαλύτερο. Είναι έργο κατανοητό γιατί μιλάει για ακατανόητα πράγματα, όπως για
τη σωτηρία της ψυχής, την ευθύνη, την διαχείριση της γνώσης για το καλό της
κοινωνίας, την ευτυχία, ως απόλυτη στιγμή της ζωής. Το θέμα λοιπόν δεν είναι αν
θα καταλάβεις είναι πώς θα διαχειριστείς για τον εαυτό σου αυτό που κατάλαβες.
Με αυτήν την έννοια ο Φάουστ είναι ένα έργο κατεξοχήν εφηβικό. Τώρα, τι
καταλαβαίνουν από αυτό οι μεγάλοι είναι άλλο θέμα. Έχει να κάνει με το που
έχουν τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή, πότε είπαν «μέχρι εδώ, δεν αναλύω άλλα
δεδομένα». Εντοπίζω το πρόβλημα κατανόησης στους ενήλικους, όχι στους νέους.
Ä
Στο
έργο τίθεται πολλές φορές και το θέμα του κοριτσιού που βρίσκεται στο δίλημμα
να μιλήσει ή όχι στην μητέρα του για μια γνωριμία με έναν μεγαλύτερο άνδρα. Η
σκηνοθεσία επιτονίζει με την επαναληπτικότητα το θέμα, όπως επίσης δίνει μια
εναλλακτική μορφή στην Βαλπουργία νύχτα ως ένα πάρτυ, όπου είναι πολύ συχνή η
κατανάλωση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους εφήβους και ο κίνδυνος της
ουσιοεξάρτησης, επίσης γίνεται μια σκιαγράφηση κοινωνιολογική πάνω στους
χαρακτήρες που όλοι αναγνωρίζουμε στην κοινωνία μας. Όλα αυτά και κυρίως το
θέμα της μικρής μαθήτριας που καλώς ή κακώς αυτονομείται από την μητέρα της,
πώς γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας στο σχολείο μέσα από το πρόγραμμα που
έχετε σχεδιάσει; Πώς αποφεύγεται η ηθικοδιδακτική διάθεση;
Στην παράσταση μας δεν περιγράφονται ηλικίες. Παίζουμε με
μοτίβα, του θύτη και του θύματος, του επιτήδειου και του αφελούς, του
εμποτισμένου και του αθώου. Οπότε δεν υπάρχει μεγαλύτερος άνδρας, υπάρχει, όπως
είδατε στο δικό μας έργο, λογοτεχνικός άντρας… όπως τον φανταζόμαστε μέσα από
τα ρομαντικά βιβλία. Αυτός είναι ο σύγχρονος πειρασμός, ότι ενδίδεις σε κάτι
που πιστεύεις (και ορθά) ότι δεν υπάρχει. Οπότε το θεατροπαιδαγωγικό υλικό
εστιάζει στην έννοια της εικόνας σε σχέση με την αλήθεια, την ευθύνη σε σχέση
με την πράξη κτλ. Όσο για την Βαλπούργη νύχτα, το όριο της ανθρώπινης εμπειρίας
που λέμε στην παράσταση, αν εσείς το βλέπετε ως σκηνή εξαρτησιογόνες ουσίες,
μάλλον είναι δική σας προβολή ή συμπέρασμα, στην παράσταση δεν προβαίνει κανείς
σε κάποια περιγραφική πράξη τέτοιου είδους. Κάθε άλλος θεατής βλέπει κάτι άλλο,
που πάντα συνδέεται με την ψυχή, και τις εμπειρίες που θεωρεί απαραίτητες,
ακόμα και εξαρτησιογόνες, για να την φτάσει. Αυτή είναι η συνολική εμπειρία που
ζητάει και ο Φάουστ. Να τα δει και να τα γευτεί όλα από την αρχή. Και αυτό
γίνεται στο τέλος μιας εμπειρίας δυστυχώς και όχι στην αρχή της.
Απάντηση από την Ηρώ: Το έργο αλλά και η παράσταση από τη
δημιουργία της αποφεύγουν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες, με την ίδια
λογική και το θεατροπαιδαγωγικό υλικό έχει δημιουργηθεί με στόχο να
εξερευνηθούν τα ερωτήματα που αναπόφευκτα δημιουργούνται στον μαθητή/νέο/θεατή
μετά το τέλος της παράστασης. Ερωτήματα καίρια που αφορούν τις πράξεις, τις
επιλογές και τις συνέπειές τους. Μέσω των δραστηριοτήτων του υλικού που
συνοδεύει την παράσταση οι έφηβοι καλούνται να να κάνουν τα ερωτήματα αυτά πιο
προσωπικά και συγκεκριμένα, να τα διερευνύσουν και να τα κατανοήσουν.
Ä Που και πότε παίζεται η παράστασή σας; Εκτός από το εργαστήριο στο πλαίσιο
της Γενικής Συνέλευσης του Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, που έγινε
στις 22 Μαρτίου, προτίθεστε και για άλλα εργαστήρια για ομάδες εκπαιδευτικών
και γενικότερα ενηλίκων και πώς μπορεί κανείς να επικοινωνήσει μαζί σας για μια
τέτοια διοργάνωση;
Τζω: Παίζουμε τα Σάββατα στο Θέατρο του Νέου Κόσμου στις
4 το απόγευμα και τις καθημερινές σε σχολεία Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Μπορεί
κάποιος να επικοινωνήσει με τη συνεργάτη μας Ελένη Μολύβα στο 6940 551319 και 2110120322. Για τα υπόλοιπα: www.4frontal.com
Ηρώ: Είμαστε στη διάθεση
κάθε εκπαιδευτικού που έχει στα χέρια του υλικό, για όποιες διευκρινίσεις,
σκέψεις, ιδέες ή βοήθεια μπορεί να χρειαστεί: apotamousi@yahoo.gr
Ευχαριστώ την Τζω και
την Ηρώ για τις απαντήσεις τους και εσάς τους αναγνώστες για την προσοχή σας.
Με εκτίμηση,
Πετρίτης Σπύρος,
Θεατρολόγος.
